Λίγο εκκλησία στη βόρεια πλευρά της πόλης του Μυτιλήνηη Παναγία Φανερωμένηείναι ακόμα σήμερα, Παραμονή Πρωτοχρονιάςτο σημείο της αναγέννησής του έθιμο του «ανείπωτου νερού».
Ένα έθιμο από τη Μυτιλήνη που έδενε αρμονικά με ένα αντίστοιχο έθιμο που έφερε ο Μικρά Ασία και κυρίως οι πρόσφυγες από το Αϊβάλιο του νησιού, μετά τη μικρασιατική καταστροφή.
Μέχρι το 1922, όπως αναφέρεται ΑΠΕ-ΜΠοι Μυτιληναίοι πήραν νερό την Πρωτοχρονιάβασικό στοιχείο “πόδι” στο σπίτι ή στο κατάστημα, από οποιαδήποτε δημόσια βρύση της πόλης. Μετά την καταστροφή και ιδιαίτερα μετά την ανέγερση του εκκλησιού της Παναγίας της Φανερωμένης στην καρδιά του αρχαίου τουρκικού μαχαλά, το έθιμο άρχισε να τηρείται από όλους όπως έγινε κατά τον Αγιασμό της Παναγίας Φανερωμένης στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας.
Με την αλλαγή του χρόνου, οι βρύσες στο κέντρο της εκκλησίας αρχίζουν να ρέουν συνεχώς νερό που θεωρείται ιερό. Οι πιστοί, αφού προσκύνησαν την εικόνα της Παναγίας που κρατά τον Χριστό στην αγκαλιά της, «πλένονται» βρέχοντας τα πρόσωπά τους και γεμίζοντας με νερό το δοχείο που έχουν φέρει μαζί τους. Μέσα στο δοχείο τοποθετούν ένα κλαδί ελιάς ή μυρτιάς και πάνε σπίτι για να κάνουν το «πόδι».
Η θαλάσσια μεταφορά απαιτεί απόλυτη σιωπή, γιατί το νερό πρέπει να παραμένει «άφωνο». Το «πόδι» γίνεται από τον αρχηγό της οικογένειας ή το μεγαλύτερο μέλος της, που στερεώνει το κλαδί ελιάς ή μυρτιάς στην είσοδο του σπιτιού. Στη συνέχεια σπάει μια χειροβομβίδα στο κατώφλι για καλή τύχη και πετάει μια πέτρα στο σπίτι με νομίσματα. Τέλος, το σπίτι ψεκάζεται με «αμίλητο» νερό.
Η χαμένη εικόνα στο Αϊβαλί
Όλα αυτά, στην Παναγία Φανερωμένη με την εικόνα χαμένη Αϊβαλί διηγείται πώς παρίστανε την Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά της να παίζει με έναν τόπο, τη γη.
Το 1922, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία μετέφεραν τη λατρεία της Φανερωμένης στη Μυτιλήνη, συνεχίζοντας να γιορτάζουν το πανηγύρι όπως στο Αϊβαλί στις 28 Ιουνίου. Αρχικά στην περιοχή ενός κουβούκλιο που κάλυπτε ένα πηγάδι το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τυλιγμένο με προβιά με την εικόνα της Παναγίας. Εξ ου και το όνομα Παναγία Προβιάδαινα. Την μετέφεραν και την έκαναν προσκύνημα στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων. Δεν σκεφτήκαμε τότε ένα προσκύνημα στο πηγάδι ανάμεσα στα «τουρκικά σπίτια».
Στη θέση του πηγαδιού αυτού κτίστηκε το παρεκκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης, όπου είχαν ήδη εγκατασταθεί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ιδιαίτερα από το Αϊβαλιώ. Φτωχός και μικρός στην αρχή, μετά μεγαλύτερος. Η εικόνα της Παναγίας της Προβιάδαινας τοποθετήθηκε σε κουτί και σκεπάστηκε με ασημένιο πουκάμισο. Από την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων όπου φυλάσσεται, κάθε χρόνο, στις 28 Ιουνίου, μεταφέρεται στην Παναγία Φανερωμένη Μυτιλήνης. Εκεί γιορτάζουμε, χωρίς να το ξέρει πολύς κόσμος, την ανακάλυψη της χαμένης πλέον Παναγίας Φανερωμένης του Αϊβαλί.
Γιατί όμως το πάρτι της 28ης Ιουνίου; Στις 27 Μαΐου 1821, στον κόλπο της Ερεσού, ο Παπανικολής πυρπόλησε το οθωμανικό δίκρο. Ο εμπρησμός οδήγησε στη σφαγή των χριστιανών της Μυτιλήνης, με το παρατσούκλι του «μεγάλου Ζουλού». Σύμφωνα με τον Κώδικα της Μητρόπολης Μυτιλήνης, την Πέμπτη 27 Μαΐου 1821, 43 χριστιανοί σφαγιάστηκαν στην αγορά της Μυτιλήνης και λεηλατήθηκαν σπίτια και καταστήματα. Άλλα δύο άτομα σκοτώθηκαν στην περιοχή της Κεραμειάς. Όλοι αυτοί οι εξαγριωμένοι άπιστοι από τα ασιατικά παράλια, τους οποίους αποκαλεί «βασιμπουζούκους», με τους οποίους είχε ενισχυθεί η φρουρά της Μυτιλήνης, ενόψει της ελληνικής επανάστασης. Τις ίδιες μέρες, στον συνήθη τόπο των εκτελέσεων έξω από το κάστρο στη συνοικία Παπτσούδα (εξέδρα του παιδικού σταθμού του οικισμού Μυτιλήνης, όπου είναι σήμερα η οδός Διονυσίου), οι Φίλοι της Πόλης εκτελούνται με απαγχονισμό. όργανα της οθωμανικής εξουσίας.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 3 και 4 Ιουνίου 1821, κάηκε η πόλη της Κυδωνίας, το περίφημο Αϊβαλί, έδρα της Ακαδημίας Κυδωνίας, κοιτίδα του Ελληνικού Διαφωτισμού. Όσοι από τους 35.000 κατοίκους του σώθηκαν από τη σφαγή επιβιβάστηκαν σε πλοία Αϊβαλιώτων και Ψαριανών επαναστατών που έσπευσαν να βοηθήσουν και έφυγαν για τα νησιά. Στη Μυτιλήνη, στις Κυκλάδες, όπου σχηματίζουν το Τάγμα των Κυδωνίων και φυσικά στο Μόρια όπου συμμετέχουν στην επανάσταση.
Μετά το 1827 άρχισε ο επαναπατρισμός στο Αϊβαλί, ο οποίος έληξε την περίοδο 1832-1840 όταν με τα σουλτανικά φιρμάνια επιστράφηκαν υπό όρους οι περιουσίες τους στους παλιννοστούντες κατοίκους του Αϊβαλί.
Το 1852, στο «παρβόλι της Σαλιόκουλα», 100 μέτρα από την ακτή που στο μεταξύ έχει επεκταθεί προς τη θάλασσα χάρη στο γέμισμα με οικοδομικά υλικά από γκρεμισμένα σπίτια για να χτιστούν καινούργια, βρέθηκε ο όρμος της Καντίλης – «Εκδηλώθηκε» – με θαυματουργό τρόπο η εικόνα της Παναγίας Προηγήθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, η κοίμηση της Ευαγγελίνης (μιας φτωχής κοπέλας) και επίσης από ανασκαφές Η αποκάλυψη αυτής της εικόνας στις 28 Ιουνίου 1852 ενεργοποιεί και μια πηγή νερού, τον Αγιασμό της Παναγίας Φανερωμένης Το γεγονός ήταν αφορμή για εμψύχωση για τους Ρομά και οδήγησε στην ανάπτυξη της πόλης και στην οικονομική, πολιτιστική και εν τέλει πολιτικό θαύμα που συνέβη ιδιαίτερα στα τέλη του 19ου αιώνα Δείγματα αυτού του οικονομικού θαύματος μπορούν να δουν ακόμη και σήμερα οι επισκέπτες στο Αϊβαλί.
Στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα, τόπος «άμυνας» των Αϊβαλιώτων για τη φόρτωση γυναικών και παιδιών σε βάρκες, το 1890 χτίστηκε μια όμορφη κόκκινη πέτρινη κατασκευή πολύ γνωστή στην περιοχή, η περίφημη «σαρμουσακόπετρα», με μετωπικό τμήμα διακοσμημένο με όμορφη κιονοστοιχία που καταλήγει σε ψευδοκορινθιακά κιονόκρανα και αέτωμα. Αυτό το κτίσμα, που δεν ήταν ναός αλλά «Ιερό», ανακαινισμένο και επισκέψιμο σήμερα στο Αϊβαλί, διαδέχεται προηγούμενο κτίσμα, που χτίστηκε το 1867. Κατά τις ανασκαφές που έγιναν κατά την πρόσφατη ανακαίνιση, ανακαλύφθηκαν δύο φλέβες νερού, καθώς και η δεξαμενή του «Αγίου» με ανάγλυφες εικόνες αγγέλων και άλλα χριστιανικά σύμβολα. Βρέθηκαν επίσης το δάπεδο και οι κρήνες του πρώτου ιερού.
Και η φωτογραφία; Χάθηκε η εικόνα της Παναγίας Αϊβαλιώτισσας της Φανερωμένης που απεικόνιζε την Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά της να παίζει με ένα τόπι, τη γη… Κατά τον λεγόμενο πρώτο διωγμό του 1917, θα την είχαν πάρει οι ιερείς της Κυδωνίας. μαζί τους από την εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους όπου βρισκόταν, εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου μεταφέρθηκαν. Την πήραν μαζί τους και την άφησαν ξανά στα καταλύματά της μετά το 1919.
Να σημειωθεί ότι η εικόνα μεταφερόταν στο Αγίασμα της Παναγίας κάθε χρόνο στις 28 Ιουνίου, ημέρα ανάμνησης της ανακάλυψής της όταν «το πηγάδι φουσκώθηκε από το αγίασμα και πετάχτηκε στο δρόμο». Κάθε Πέμπτη τραγουδούσαμε ικεσίες. Και το διάστημα από τον Δεκαπενταύγουστο έως τις «ημέρες» της Παναγίας, 23 Αυγούστου. Τον υπόλοιπο καιρό βρισκόταν στον Άγιο Χαράλαμπο και τα κέρδη από το προσκύνημα διατέθηκαν για τη λειτουργία του «Ψυχομεριδίου» (τα φιλανθρωπικά καταστήματα του Αϊβαλιού) και ιδιαίτερα του νοσοκομείου που βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους.
Το 1922, η εικόνα καταλήφθηκε από ιερείς της πόλης, οι οποίοι αφαιρέθηκαν με εργατικές διαταγές από το εσωτερικό. Κανείς τους δεν επέστρεψε ζωντανός. Κάπως έτσι η εικόνα θεωρείται επίσης ότι έχει χαθεί. Άλλες πάλι πηγές (μάρτυρες πρόσφυγες) αναφέρουν ότι η Παναγία Φανερωμένη μεταφέρθηκε στη Μυτιλήνη το 1922 και στη συνέχεια μεταφέρθηκε, συγκεκριμένα κατά τον Μεσοπόλεμο, στην Αττική. Αν αυτό είναι αλήθεια, κανείς δεν ξέρει πια πού βρίσκεται αυτή η φωτογραφία. Δύο εικόνες θεωρούνται αντίγραφα. Ένα στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στη Βαρειά Μυτιλήνης. Δωρήθηκε στο ναό από τους απογόνους της οικογένειας Μακαρώνων – Κουκουνάρτα που το έφεραν από το Αϊβαλί το 1922. Και ένα στην ιδιωτική συλλογή της οικογένειας του μακαριστού, Αϊβαλιώτικου καταγωγής, καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. . , Γιάννης Φουντούλης.
Όσοι παραμονή Πρωτοχρονιάς ή στην αρχή του χρόνου φτάνουν στο ξωκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης, θυμηθείτε ότι όλα αυτά δεν είναι δημόσιες σχέσεις όπως θέλουν κάποιοι να σας κάνουν να πιστέψετε, ποντάροντας στην άγνοια. Είναι ιστορίες ανθρώπων που υπέφεραν πολύ. Των παππούδων μας που ήταν πρόσφυγες και ακούμπησαν τον πόνο τους σε μια εικόνα της Παναγίας. Προβιάδαινα εκτεθειμένη, ό.
«Ονειρευτείτε» το νέο έτος και θυμηθείτε το. Και δύο σταγόνες από το αμίλητο νερό το χύνουν στη γη, για να δροσίσουν τις ψυχές τους.
