«Gaslighting» σημαίνει στην ψυχολογία ότι κάποιος χειραγωγεί κάποιον άλλο με ψέματα, έτσι ώστε το θύμα να καταλήγει να αμφιβάλλει για τη δική του λογική, τις αναμνήσεις και τις εντυπώσεις του. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει μια διαπροσωπική σχέση – μαζί με άλλες έννοιες όπως το «φαντάσματα».
Πώς προέκυψε ο όρος;
Ο όρος «gaslighting» είναι εμπνευσμένος από το έργο «Gas Light» του Patrick Hamilton (1904-1962)., το οποίο έχει διασκευαστεί σε ταινία αρκετές φορές. Πριν από 80 χρόνια –το καλοκαίρι του 1944– μεταδόθηκε η πιο διάσημη κινηματογραφική μεταφορά: Gaslight ο ελληνικός τίτλος) με πρωταγωνίστριες την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και την Άντζελα Λάνσμπερι, η οποία έκανε το κινηματογραφικό της ντεμπούτο σε αυτό το ψυχολογικό θρίλερ και ήταν επίσης υποψήφια για το Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου.
Σε αυτή την κλασική ταινία, ο Gregory Anton (Charles Boyer) κάνει τα πάντα για να τρελάνει τη γυναίκα του, Paula Alqvist (Bergman). Τρελή για τον έρωτά της για εκείνον, η Πόλα δεν θέλει να πιστέψει ότι ο άντρας της είναι κλέφτης και δολοφόνος, ότι σκότωσε τη θεία του, ότι ο μόνος του στόχος είναι να της πάρει τα κοσμήματα. Τα βράδια που η Paula είναι μόνη, συμβαίνουν διάφορα περίεργα πράγματα στο σπίτι, όπως μια λάμπα υγραερίου που τρεμοπαίζει και σβήνει μυστηριωδώς (αυτή η λάμπα παραπέμπει και στον τίτλο της ταινίας), πράγματα που η Paula δεν μπορεί να εξηγήσει – και ο σύζυγός της πείθει της ότι όλα είναι αποκύημα της φαντασίας της. Με τον ρόλο της Paula Ahlqvist, ο Μπέργκμαν κέρδισε το πρώτο από τα τρία Όσκαρ της καριέρας του σε ηλικία 29 ετών.
Η ψυχολογική κατάχρηση του gaslighting συμβαίνει –όπως και στην ταινία– συχνά στο πλαίσιο μιας στενότερης σχέσης και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το θύμα αρχικά μπερδεύεται και μετά από λίγο αρχίζει να αμφιβάλλει για τη διαύγειά του – και μερικές φορές καταλήγει να υιοθετεί την πραγματικότητα του gaslighter.
Πού συμβαίνει ο φωτισμός αερίου;
Πριν από ενάμιση χρόνο, το αμερικανικό λεξικό Merriam-Webster ονόμασε το gaslighting τη λέξη της χρονιάς. Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) επισημαίνει ότι το gaslighting είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται περισσότερο στην καθομιλουμένη, αν και μερικές φορές εμφανίζεται στη βιβλιογραφία του κλάδου.
Τακτική αεριοφωτισμού συνήθως ακολουθούν άτομα με αντικοινωνικές (ή ακόμα και ναρκισσιστικές) διαταραχές προσωπικότητας και οι ψυχολογικές επιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ σοβαρές για τα θύματα. Ο αερισμός είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να εμφανιστεί σχεδόν παντού: στις ρομαντικές, φιλικές και οικογενειακές σχέσεις, αλλά και στα μέσα ενημέρωσης και την πολιτική, ακόμη και στην ιατρική – όταν, για παράδειγμα, νοσηλευτές ή γιατροί πιστεύουν ότι όλα τα συμπτώματα που αναφέρει ένας ασθενής «είναι μόνο στο κεφάλι του».
Ο ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας μπεστ σέλερ Bryant Welch το παρατήρησε νωρίς χαρακτηριστικό παράδειγμα gaslighting είναι η τακτική που ακολουθεί ο Τραμπ. Όπως αναλύει στο βιβλίο του State of Confusion: Political Manipulation and the Assault on the American Mind, Ο Τραμπ επιδιώκει συνεχώς να σπέρνει σύγχυση, να υπονομεύει την εμπιστοσύνη στα συστημικά μέσα και να προωθεί συνεχώς τη δική του κοσμοθεωρία, μεταδίδοντας έμμεσα στον κόσμο και την κοινή γνώμη μια ψευδή εκδοχή της πραγματικότητας.
Από sitcoms στα γνωστά
Το 2017, ο καθηγητής δημοσιογραφίας Ben Yagonda ερεύνησε την ιστορία του όρου gaslighting, ανακαλύπτοντας ότι η λέξη χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες sitcom της δεκαετίας του 1950 σε σχέση με τη συμπεριφορά του Boyer στο Gaslight. Τα επόμενα χρόνια ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται από τους επιστήμονες, ενώ από τη δεκαετία του 1980 η χρήση του αυξήθηκε στην καθημερινή γλώσσα.
Ο Yagoda άκουσε για πρώτη φορά τη λέξη το 1989 όταν πήρε συνέντευξη από την 19χρονη Uma Thurman για το Rolling Stone. Τα τελευταία οκτώ χρόνια και μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, ο όρος χρησιμοποιείται πλέον σχεδόν καθημερινά.
Πηγή: Deutsche Welle
