«Επιτάφιος», «Romeosyne», «Moonlight Sonata», «Spring Symphony», «A Week’s Diary». Χθες συμπληρώθηκαν 34 χρόνια από την ημέρα που ο κ. ποιητής από τη Ρωμιοσύνη, πέθανε ο Γιάννης Ρίτσος.
Αν κάτσει κάποιος να διαβάσει την ιστορία του Γιάννη Ρίτσου, εύκολα θα παρατηρήσει ότι το ταξίδι της ζωής του ταυτίζεται με ιστορικές στιγμές του τόπου. Ταυτίζεται με σκοτεινά και δύσκολα χρόνια αλλά και με χρόνια ψυχικής και ηθικής ανύψωσης. Κοινωνικοί αγώνες, πόλεμος, αντίσταση, κατοχή, δικτατορία, μεταπολίτευση. Η ζωή του Ρίτσου είναι ένα σύντομο μάθημα ιστορίας. Ίσως γι’ αυτό ταυτίστηκε τόσο πολύ με τη Ρωμιοσύνη.
“Σε αυτά τα μάρμαρα δεν υπάρχει κακή σκουριά σύλληψη”
Ο Ρίτσος γεννήθηκε την 1η Μαΐου 1909. Μάλλον δεν υπήρχε πιο κατάλληλη μέρα για να γεννηθεί ένας άνθρωπος σαν τον Ρίτσο. Αν και η ζωή του ξεκίνησε στις καλύτερες συνθήκες αφού η οικογένειά του δεν αντιμετώπισε ποτέ οικονομικά προβλήματα, η χρεοκοπία του πατέρα του (ενώ ο Ρίτσος ήταν ακόμα στο γυμνάσιο) ανάγκασε τον νεαρό Γιάννη να εργαστεί για τα προς το ζην.
Τον Ιανουάριο του 1927, βίωσε μια περιπέτεια υγείας που άλλαξε τη ζωή του. Νοσηλεύτηκε στην κλινική Παπαδημητρίου και τον επόμενο μήνα στο σανατόριο «Σωτηρία», όπου τελικά παρέμεινε για τρία χρόνια.
Στο «Γεια» ο Ρίτσος γνώρισε τη Μαρία Πολυδούρη, μαρξιστές και διανοούμενους της εποχής του. Αυτή η γνώση του αλλάζει τη ζωή και τον καθορίζει.
Ο Ρίτσος άρχισε να γράφει ποιήματα και να καθιερώνεται σε συγκεκριμένους κύκλους. Αρθρογραφούσε στον Ριζοσπάστη και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Στις 9 Μαΐου 1936 έγινε στη Θεσσαλονίκη η μεγάλη καπνεργατική απεργία. Την επόμενη μέρα ο Ρίτσος είδε μια φωτογραφία μιας μητέρας που διαμαρτύρεται για τον θάνατο του παιδιού της. Συγκλονισμένος έγραψε τον επιτάφιο. Ο Ρίτσος αναγνωρίστηκε παγκοσμίως αλλά τράβηξε και το «μάτι» των αρχών.
Στην Κατοχή ο Ρίτσος έζησε στο κρεβάτι, ωστόσο συμμετείχε στις δραστηριότητες του εκπαιδευτικού τμήματος του ΕΑΜ και αρνήθηκε να δεχθεί χρήματα από έρανο όταν κινδύνευσε η ζωή του από τις δοκιμασίες του 1942. 1945 έγραψε τη «Ρωμιοσύνη». Κατά τον εμφύλιο εξορίστηκε στη Λήμνο, τη Μακρόνησο και τον Άη Στράτη. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, παντρεύτηκε την παιδίατρο Φιλίτσα Γεωργιάδου από τη Σάμο, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Έρη.
ΕΧΕΙ χούντα συνελήφθη τα ξημερώματα του πραξικοπήματος και κρατήθηκε στον Ιππόδρομο Φαλήρου. Στη συνέχεια εξορίζεται στη Γυάρο και στη Λέρο. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα το 1970, του τηλεφώνησε ο Στυλιανός Παττακός και του είπε να μην ασκεί κριτική στην κυβέρνηση αν θέλει να μείνει ελεύθερος. Φυσικά αρνήθηκε να συνεργαστεί με τους δικτάτορες και εξορίστηκε για άλλη μια φορά στη Σάμο. Η υγεία του όμως ήταν ανησυχητική και σύντομα επέστρεψε στην Αθήνα. Τον ταραγμένο εκείνο μήνα του Νοέμβρη του 1973 ο Ρίτσος ήταν και πάλι παρών και συμμετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
«Αυτή η γη είναι δική τους και δική μας»
Όταν οι μαθητές πλησίασαν Πολυτεχνείο και διαδόθηκε η είδηση, πολλοί Αθηναίοι, αλληλέγγυοι, έσπευσαν στο Ίδρυμα της οδού Πατησίων.
Κάποιοι τα έχουν καταφέρει. Άλλοι «συνάντησαν» την αστυνομία που τους έκλεισε το δρόμο. Εκεί η βία είχε τον πρώτο λόγο. Σε απάντηση, οι μαθητές οργάνωσαν πορείες «εξόδου» για να επιστρέψουν στο ΕΜΠ με περισσότερο κόσμο μαζί τους.
Σε μια από αυτές τις πορείες, την πρώτη μέρα της κατοχής, βρέθηκε και ο Γιάννης Ρίτσος. Στην πλατεία Κλαθμώνος η πορεία στην οποία συμμετείχε δέχτηκε άγριο ξυλοδαρμό από τους αστυνομικούς.
Ο ίδιος κινδύνευσε όταν, σύμφωνα με μαρτυρίες, βρέθηκε κολλημένος σε φράχτη. Η αστυνομία και να μπορούσε δεν τον χτύπησε. Μάλλον το αναγνώρισαν και το σεβάστηκαν.
Ο Ρίτσος έφυγε και κρύφτηκε στα τότε γραφεία του εκδοτικού οίκου Κέδρος σε μια γκαλερί (οδός Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη).
Το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου ο Ρίτσος βρίσκεται στο σπίτι της εκδότη Νανάς Καλιανέση και ακούν το φοιτητικό ραδιόφωνο. Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου και η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης από τη χούντα τον βρήκαν στο σπίτι όπου συνέχισε την ακρόαση.
Συγκλονισμένος από τα γεγονότα αποφασίζει να φύγει για τον Κάλαμο. Εκεί αρχίζει να γράφει το συγκλονιστικό «Ημερολόγιο μιας εβδομάδας» που μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω.
Όταν έπεσε η χούντα, στην πρώτη επέτειο της εξέγερσης της École Polytechnique, ο Γιάννης Ρίτσος ήταν στην École Polytechnique και εκεί, μπροστά σε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμο, απήγγειλε με σαγηνευτικό τρόπο: «Σιωπή όπου χτυπήσουν οι καμπάνες».
“Ημερολόγιο μιας εβδομάδας”
«ΑΘΗΝΑ 16 Νοεμβρίου 1973
Ευγενικά παιδιά με μεγάλα μάτια σαν εκκλησίες χωρίς στασίδια
καλά μας παιδιά με τη μεγάλη θλίψη των γενναίων
αναμφισβήτητο, στέκεται στα Προπύλαια στον πετρώδη αέρα, χέρι έτοιμο, μάτι έτοιμο
πώς μεγαλώνει το σώμα, το βήμα και η παλάμη του ανθρώπου
17 Νοεμβρίου
Βαριά σιωπή διαπερασμένη από πυροβολισμούς, πικρή κατάσταση,
αίμα, φωτιά, η πεσμένη πόρτα, καπνός, ξύδι,
ποιος θα πει ότι περιμένω μαύρο εσωτερικό.
Μικροί σχοινοβάτες με μεγάλα παπούτσια με πυρίμαχους επιδέσμους στις οπλές τους,
κόκκινη κλωστή, κόκκινο πουλί και μοναχικός σκύλος σε κλειστά προάστια
ενώ η πιο χλωμή μέρα είναι χαραγμένη πίσω από τα καπνιστά αγάλματα
και η τελευταία κραυγή ακούγεται ακόμα σκορπισμένη στις λεωφόρους
πάνω από τις δεξαμενές σε διάσπαρτη φωτιά..
Πώς μπορείτε λοιπόν να κοιμηθείτε; πώς μπορείτε λοιπόν να κοιμηθείτε
ΚΑΛΑΜΟΣ 18 Νοεμβρίου
Ηλιόλουστη μέρα. Μπαστούνι.
Η θάλασσα, τα σπουργίτια στον ελαιώνα
Μια κλήση. Πρόκληση. Ομορφος. Μια ευτυχία καλά προδομένη
Εσύ λιποτάκτης που τρέχεις, κρύβεσαι ανάμεσα στα αγάλματα, πίσω από τα αγάλματα
μέσα στα αγάλματα, κούφια αγάλματα χωρίς μπράτσα, χωρίς πέη, χωρίς αμπελόφυλλα
αρνηθείτε, αρνηθείτε, μην ξεχάσετε και ξεχάστε το δέντρο το πουλί το μπλε
αμαρτία, αμαρτία, πώς μπορείς, αγαπάς τον εαυτό σου, κοιμάσαι;
και η αγάπη είναι αμαρτία, Ελένη, Μάρω, Ηλέκτρα, Δήμητρα, τα παιδιά μας, τα παιδιά μας
πόσες γενιές των παιδιών μας σε αδιαίρετο χρόνο χωρίς χρόνο
στα αυτιά και τα καλώδια της γραφομηχανής, στο μεγάφωνο
τους έρωτές μας, τα παιδιά μας, τα σκοτωμένα παιδιά μας, τους έρωτές μας
Για να μην έχει τίποτα άλλο μάτια παρά μόνο για σένα. Τίποτα άλλο.
Ω! ποίημα αβοήθητος, ανίσχυρος, ανίσχυρος, αναποτελεσματικός
πάνω από δύο σταυρωτούς στίχους σταυρώνω τα χέρια μου και σωπαίνω
βράχος, η μεγάλη κόκκινη, δεύτερη πόρτα, πέμπτη πόρτα και η δωδέκατη κλειστή
χτυπήστε τον τοίχο χτυπήστε την πέτρα χτυπήστε την πέτρα
– με ακούς; άκουσέ με, σε ακούω
δύο σιωπές κάνουν μια φωνή και ένα μεγάλο απλωμένο χέρι.
ΑΘΗΝΑ 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Αγκώνες ακουμπισμένοι στην ποίηση, μάτια κλειστά στις παλάμες
Ακούω τη φωτιά Ανεβαίνει. Σκοτώθηκε ακαριαία μπροστά στο παράνομο μικρόφωνο
και η φωνή τους επίσης. – Αδέρφια, αδέρφια, με το αίμα τους, με το αίμα τους
πάνω από την ξύπνια Αθήνα
Πώς μπορείτε λοιπόν; Πώς μπορείς;
20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Μάζεψαν τα οδοφράγματα, έπλυναν τα αίματα, τα μισά παιδιά πήγαν σχολείο
οι γυναίκες έβγαιναν για ψώνια, στη γωνία ένα απανθρακωμένο αυτοκίνητο
έπλεναν τα ρούχα, τα άπλωναν στις στέγες κρυφά, δεν είναι σαν άλλες σημαίες
κλειστά νοικοκυριά, κρεμμύδι, πατάτα, λάδι
το αλάτι σκορπισμένο στο δρόμο σαν αλεύρι,
στο ψυγείο το κόκκινο πουλί με όλα του τα φτερά
Από τον θάνατο ξαναρχίζουμε -έτσι λέει- από τον θάνατο ξαναρχίζουμε
πάνω από τη μεγάλη σπασμένη σκάλα
«Τι πρέπει να κάνουμε – είπε – για να ξεχάσουμε; θα ξεχάσουμε πάλι;
Καλυμμένο σε κουβέρτα με τρύπες μέχρι τα μάτια
σιγά σιγά θα βγάλεις το πόδι σου, δοκιμάζοντας τον αέρα, τη σιωπή, το σκοτάδι
αργότερα τα χέρια και μετά το κεφάλι.
Μπροστά στην καρέκλα, τσιγάρα, σπίρτα και το φως κολλημένο στον τοίχο
μια τεράστια κίτρινη αφίσα
Μεγάλη στιγμή! είναι δύσκολο! χρόνος αδειασμένος από τη δειλή υπομονή των λέξεων
εδώ όλα όσα λέει τώρα θα είναι αίμα
Ω! κλεμμένη περιβόητη ζωή.
22 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Το μαχαίρι μεγαλώνει αργά, αυτός που μένει σιωπηλός
Δεν είναι ότι δεν έχει τίποτα να πει.
δεν είναι τα δώδεκα καρφιά στον τοίχο, η ακρίδα στο ποτήρι
περιμένει να λυθούν τα σαγόνια του».
