Αντιμέτωποι με μια μεγάλη πρόκληση, με βιοηθικές, νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις, βρίσκονται οι επιστήμονες που ασχολούνται με την Ιατρικά Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, σε μια εποχή που το συγκεκριμένο πεδίο της ιατρικής επιστήμης παρέχει συνεχώς εξελισσόμενες λύσεις.
Ένας μεγάλος αριθμός των εμβρύων που γονιμοποιήθηκαν in vitro – στην Ελλάδα, υπολογίζεται σε χιλιάδες– που έχουν καταψυχθεί για μελλοντική χρήση, βρέθηκαν «ξεχασμένοι» σε μονάδες τεκνοποίησης με ιατρική βοήθειατην ώρα που χιλιάδες υπογόνιμα ζευγάρια παλεύουν να συλλάβουν.
Το υλικό αναπαραγωγής παραμένει «αζήτητο», είτε επειδή τα ζευγάρια ικανοποίησαν την επιθυμία τους και έκαναν παιδί, είτε επειδή εγκατέλειψαν την προσπάθεια, ή γιατί παρενέβη διάσταση Ή χωρισμός.
Ο εντοπισμός αυτών των ζευγαριών είναι ιδιαίτερα δύσκολος, αν όχι αδύνατος, πολύ συχνά γιατί τα στοιχεία επικοινωνίας έχουν αλλάξει χωρίς να ενημερώνεται η μονάδα όπου αποθηκεύεται το βιολογικό τους υλικό ή ακόμη γιατί πέθαναν.
Οι επιστήμονες εντοπίζουν ένα παγκόσμιο νομικό κενό σχετικά με αυτό το ζήτημα, ενώ οι επιτροπές βιοηθικής προσπάθησαν εδώ και πολλά χρόνια να συμφωνήσουν στον ορισμό της «IVF». Αυτή η συνθήκη δεσμεύει τα «χέρια» των μονάδων, οι οποίες δεν φαίνεται να έχουν νομικά κατοχυρωμένη επιλογή για τη διαχείριση αυτών των εμβρύων.
Αυτό το πολυδιάστατο ερώτημα, που δεν είναι ελληνικό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο, συζητήθηκε μεταξύ άλλων στο πλαίσιο του 1η διαβαλκανική επιστημονική εκδήλωση για την ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγήπου πραγματοποιήθηκε στις 24 και 25 Ιανουαρίου 2025 στην Αλεξανδρούπολη.
Στο αναπάντητο αυτό ερώτημα προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις επιστήμονες από το χώρο της ιατρικής, του δικαίου, της γενετικής, της βιοηθικής, καθώς και εκπρόσωποι της Εκκλησίας, εκφράζοντας τις απόψεις και τις προτάσεις τους.
«Ο αριθμός των εμβρύων που δεν εκμεταλλεύονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυξάνοντας συνεχώς, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλες τις χώρες», δήλωσε ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικά Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (MRA), ομότιμος καθηγητής συνταγματικού δικαίου και βιοηθικής και δικαίου, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, Ισμήνη Κριάρη.
Ειδικά για τη χώρα μας τόνισε ότι το θέμα θα τεθεί εκ νέου στο Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΙΥΑ, θα συζητηθούν υπάρχουσες προοπτικές και θα ληφθούν σχετικές αποφάσεις.
Κριτικά Ερωτήματα
Στην ΕΕ, δεν υπάρχει ενιαία νομοθεσία για την κρυοσυντήρηση εμβρύων και κάθε κράτος μέλος ρυθμίζει αυτό το θέμα σε εθνικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, η δικηγόρος, ειδικευμένη σε θέματα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Ευαγγελία Σφακιανούδηέθεσε τα δύο πολύ κρίσιμα ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει το Ελληνικό Δημόσιο και η ΕΙΥΑ:
- Τι θα γίνει με τα έμβρυα που έχουν ήδη εγκαταλειφθεί και διατηρηθεί στις μονάδες;
- Τι μπορεί να νομοθετηθεί για τον περιορισμό ή την καλύτερη εξάλειψη αυτού του φαινομένου στο μέλλον;
«Πρώτον, η Πολιτεία πρέπει να ορίσει τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο νόμιμα εγκαταλελειμμένα έμβρυα», τόνισε η κ. Σφακιανούδη. «Για όσους έχουν ήδη κρυοσυντηρηθεί, μπορεί να ενεργοποιηθεί η επιλογή που έχει ήδη κυκλώσει το ζευγάρι και η ενότητα να το εφαρμόσουμε σε αυτές τις περιπτώσεις; πρόσθεσε, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι είναι απαραίτητη μια κατευθυντήρια γραμμή της ΕΙΑΥΑ.
Παρατηρούμε ότι στην αρχή της διαδικασίας καλούνται τα ζευγάρια κυκλώστε μία από τις τρεις επιλογές σε περίπτωση μη χρήσης εμβρύων: καταστροφή, δωρεά ή έρευνα.
«Σύμφωνα με την Επιτροπή Δεοντολογίας της Αμερικανικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), οι αποφάσεις σχετικά με το μέλλον των κρυοσυντηρημένων εμβρύων θα πρέπει να λαμβάνονται από τους ασθενείς με βάση ηθικές, συναισθηματικές και νομικές επιπτώσεις», είπε. Γεωργία ΚόκκαληΔιδάκτωρ Ιατρικής Γενετικής ΕΚΠΑ, Κλινικός Εμβρυολόγος (Πιστοποιημένος ESHRE).
Η επιλογή της καταστροφής των πλεοναζόντων εμβρύων, ωστόσο, δεν φαίνεται να είναι δημοφιλής στην ιατρική κοινότητα και αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα αφού, όπως επισημαίνει η κ. Σφακιανούδη, υπάρχουν κλινικές στην Αμερική που απαγορεύουν την καταστροφή γονιμοποιημένων ωαρίων, αναγνωρίζοντας τα ανθρώπινη κατάσταση.
Όπως τόνισε η κ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχει ομοσπονδιακή νομοθεσία για την κρυοσυντήρηση εμβρύων, η οποία καθορίζεται σε επίπεδο πολιτείας.
Ως παράδειγμα, ανέφερε την περίπτωση της Λουιζιάνα, όπου τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα θεωρούνται «νομικά πρόσωπα» και δεν μπορούν να καταστραφούν ή να δωρηθούν για ερευνητικούς σκοπούς, καθώς και την περίπτωση της Αλαμπάμα, όπου απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου (2024) αναγνωρίζει τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα ως «νομικά ισοδύναμα με τα υπάρχοντα παιδιά».
Σεβόμενη την ανθρώπινη κατάσταση του εμβρύου, ορισμένες χώρες, όπως η Ιταλία, αποφάσισαν να αναπτύξουν τώρα τόσα έμβρυα όσα θα χρησιμοποιήσουν στον ίδιο κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης και όχι περισσότερα, προκειμένου να μην δημιουργηθούν πλεονάσματα, πρακτική η οποία – όπως τονίστηκε – θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και στην Ελλάδα.
Προθυμία για έρευνα
Η απόρριψη ήδη κρυοσυντηρημένων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς είναι μια επιλογή, αλλά οι συνθήκες αναμένεται να δημιουργήσουν εμπόδια στη χρήση τους.
“Όταν τα ζευγάρια συναινούν στη δωρεά πλεονάζοντος εμβρύου για ερευνητικούς σκοπούς, αυτή η έρευνα πρέπει να διεξάγεται στο κέντρο στο οποίο δίνουν την εξουσιοδότησή τους. Εάν δεν πραγματοποιηθεί έρευνα στο σχετικό κέντρο, τα έμβρυα παραμένουν αχρησιμοποίητα. Και ” είναι πιθανό να καταστραφούν, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που έθεσε η προηγούμενη Αρχή», δηλώνει ο πρόεδρος της ΕΙΥΑ.
Όπως εξηγεί, πρέπει να γίνουν δύο επικοινωνίες με τα άτομα από τα οποία προέρχεται το βιολογικό υλικό και αν δεν υπάρξει ανταπόκριση, οι μονάδες ζητούν εξουσιοδότηση από την Αρχή για να προχωρήσουν στην καταστροφή τους.
«Συζητάμε ξανά το θέμα στο Εποπτικό Συμβούλιο και τις προοπτικές που υπάρχουν. Μια πιθανότητα είναι, για παράδειγμα, να έχουμε άδεια για δωρεά εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς όχι μόνο στις μονάδες από τις οποίες προέρχονται, αλλά και στο κοινό ή στο πανεπιστήμιο. νοσοκομεία όπου διεξάγεται έρευνα, φυσικά με τις προϋποθέσεις που προβλέπει ο νόμος», πρόσθεσε η κ. Bélier.
Η πρόταση για δημόσια τράπεζα
Εκπρόσωποι της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ΕΕΑΙ) επανέφεραν στο τραπέζι την πρόταση για τη δημιουργία Εθνικής Δημόσιας Τράπεζας «εγκαταλελειμμένων» κρυοσυντηρημένων γονιμοποιημένων ωαρίων, με δυνατότητα «υιοθεσίας» αυτών των εμβρύων από άλλα ζευγάρια χωρίς παιδιά. Προτείνεται η δημιουργία δημόσιας τράπεζας σε δημόσιο νοσοκομείο αναφοράς, το οποίο διαθέτει ήδη μονάδα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
«Η δημιουργία μιας δημόσιας τράπεζας εμβρύων θα μπορούσε να παίξει ρόλο σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίηση των ονείρων πολλών γυναικών/ζευγών κάνει παιδί», δήλωσε ο πρόεδρος της ΕΕΑΗ, ομότιμος καθηγητής ιατρικής, Μιχαήλ Κουτσιλιέρης.
Υπενθυμίζουμε ότι, το 2020, η ΕΑΙΥΑ ανακοίνωσε την έναρξη διαβούλευσης με το Υπουργείο Υγείας Ωστόσο, όσον αφορά την πρόταση, φαίνεται ότι αυτή η προοπτική έκτοτε εγκαταλείφθηκε.
«Με τη δημιουργία Εθνικής Δημόσιας Τράπεζας, εντός δημόσιου νοσοκομείου, η Ελλάδα θα γίνει διεθνές σημείο αναφοράς στη δημόσια αντίληψη -από ηθική, νομική και επιστημονική άποψη- για την τύχη των «εγκαταλελειμμένων» εμβρύων. αλλά και για την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής, από τα πρώτα της στάδια», δήλωσε ο γενικός γραμματέας της ΕΕΑΗ, γυναικολόγος-μαιευτήρας, ειδικευμένος στην υπογονιμότητα, Κωνσταντίνος Πάντος.
Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε μεταξύ άλλων, με την υιοθέτηση της πρότασης, τα ζευγάρια που προσφεύγουν στη Δημόσια Τράπεζα δεν θα επιβαρύνονται με το κόστος υποβολής σε απόπειρα τεχνητής γονιμοποίησης, ενώ το κράτος θα απαλλάσσεται από το κόστος δημιουργίας εμβρύου. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε και στη συμβολή της Δημόσιας Τράπεζας στην καταπολέμηση της υπογεννητικότητας, ένα πρόβλημα που ταλαιπωρεί τη χώρα μας και αναγνωρίζεται ως αντικειμενική απειλή για το μέλλον της.
Όπως ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΑΙΥΑ, αυτή η προοπτική θα κατατεθεί και στο Εποπτικό Συμβούλιο και αφού ληφθούν υπόψη όσα συμβαίνουν σε άλλες χώρες, η Αρχή θα εκπονήσει πρόταση που θα καταθέσει στο Υπουργείο Υγείας.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης προτάθηκε επίσης ο καθορισμός Ειδικών Επιτροπών, η σύνθεση των οποίων θα περιλαμβάνει -εκτός από θεωρητικούς επιστήμονες- και πρακτικές μονάδες, ώστε να κατανοήσουν τη διάσταση του προβλήματος και να προχωρήσουν στην επίλυσή του.
Η απάντηση σχετικά με την… τύχη αυτών των εμβρύων κάθε άλλο παρά απλή είναι και γι’ αυτό δεν έχει δοθεί ξεκάθαρα σε κανένα επίπεδο. Αλλά οι απόψεις φαίνεται να συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: πρέπει να βρεθεί μια λύση.
